فرآیند تولید، بازاریابی و عرضه محصولات موسیقایی در ایران همواره یکی از پرچالش ترین مسیرهای موجود در عرصه فرهنگ و هنر کشورمان است که به دلیل قرار گرفتن کشورمان در مسیر توسعه، تلاش کرده با بهره‌مندی از نگاه‌های نوینی که در حوزه‌های مختلف «اقتصاد فرهنگ و هنر» تعریف شده، خود را وارد جریانی کند که بتواند در حوزه توسعه یافتگی به موفقیت‌هایی دست پیدا کند. طبیعتاً موانع و مشکلاتی نظیر کاهش سرمایه، عقب ماندگی در سرانه تولید و دیگر مسائل دیگر که خود به گزاره‌های رسانه‌ای متعددی ختم می‌شود، اجازه نداده تا این فرآیند در مسیر پرسرعتی قرار گیرد.
در آسیب شناسی جریانی که به آن اشاره شد، بررسی مولفه‌های زیادی در حوزه‌های مرتبط با توسعه فرهنگی وجود دارد که می‌بایست در نشست‌ها و میزگردهای متعددی روی آن متمرکز بود. مولفه‌هایی که ترمیم و آسیب شناسی هرکدام از آنها می‌تواند فعالیت‌های موسیقایی فعالان این عرصه در هر سال کاری را نسبت به سال پیشین ارتقا دهد، فرآیندی که متاسفانه طی سال‌های اخیر به ویژه دوران کرونا و پسامدهای پس از آن و البته اتفاقات اخیری که در جامعه افتاد به همراه سایر مولفه‌های کندکننده چرخ‌های موسیقی، ضربات مهلکی به این بدنه زد. ضربات بسیار خسارت آوری که برای ترمیم هرکدام از آنها می‌بایست مدت‌های طولانی کارهای مطالعاتی و پژوهشی و البته اجرایی انجام داد تا بتوان در فرآیند درست آنچه از فعالیت‌های موسیقایی در ایران توقع داریم حرکت کرد.
براساس آنچه به آن اشاره شد، باید گفت سال ۱۴۰۱ برای حوزه موسیقی کشور اصلاً دربرگیرنده مولفه‌های تعالی بخش و دارای پیشرفت نبود و به غیر از یکی دو اتفاق انگشت شمار آن هم به صورت موضوعی، شاهد اتفاق متحول کننده و موثری در این حوزه نبودیم، چه بسا اگر پروژه‌های نیمه تمام گذشته چه در حوزه‌های دولتی، چه در بخش خصوصی و چه در حوزه‌های صنفی در قالبی منسجم‌تر اجرا می‌شد، شاید می‌توانستیم در همین سال‌ها شاهد به ثمر نشستن تلاش‌هایی باشیم که هرکدام دربرگیرنده نکات جریان سازی در حوزه موسیقی بودند. موضوعی که به هیچ عنوان مختص گونه خاصی از موسیقی نمی‌شود و می‌تواند در تمامی حوزه‌ها و دستگاه‌های مرتبط مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
به هر ترتیب آنچه می‌خوانید، نگاهی مختصر به برخی رویدادهای خبرساز و جریان ساز به انتخاب گروه هنر خبرگزاری مهر است که تلاش شده در روایت هرکدام از آنها به آنچه در این رویدادها گذشت پرداخته شود، رویدادهایی که هر کدام به فراخور زمان برگزاری شان تاثیر گذاری رسانه‌ای بیشتری روی طیف گسترده‌تری از مخاطبان داشتند و می‌توانند در زمره اتفاقات خبرساز حوزه موسیقی در طول یکسال گذشته قرار گیرند.
روایت اول؛ «سلام فرمانده» ای که در بهار شکوفا شد
به طور حتم یکی از اتفاقات مهمی که در حوزه موسیقی طی سال ۱۴۰۱ افتاد مربوط به فرآیند تولید و ارائه سرود «سلام فرمانده» بود که اگرچه نماهنگ آن در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ پیش روی مخاطبان قرار گرفت، اما در روزهای آغازین بهار ۱۴۰۱ بود که به سرعت هرچه تمام‌تر در سراسر کشور فراگیر شد و تبدیل به جریانی شد که حتی تا آخرین هفته‌های سال جاری نیز مورد توجه بود و تجمعات و برنامه‌های بسیار زیادی پیرو آنچه از این سرود به مردم ارائه شد، در شهرهای مختلف کشور میزبان مخاطبان بود.
نماهنگ «سلام فرمانده» به تهیه کنندگی حجت‌الاسلام والمسلمین سعید نعیمی، شعر سید مهدی بنی هاشمی، موسیقی و تنظیم مهیار طالبی، کارگردانی مهران به نهاد، نوای ابوذر روحی با همکاری جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی استان گیلان توسط گروه سرود «ماح (ملت امام حسین)» متشکل از گروه‌های ۳۱۳ نفره ای از استان‌های قم و گیلان در دسترس مخاطبان قرار گرفت و به دلیل حال و هوای متفاوتی که داشت با استقبال بسیار گسترده مردم مواجه شد و فضایی را ایجاد کرد که گونه «سرود» یک بار دیگر به عنوان یکی تاثیرگذارترین گزاره‌های موسیقایی مورد توجه مردم قرار گیرد.
این فراگیری تا حدی بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم سی و سومین سالگرد رحلت حضرت امام خمینی (ره) با اشاره به فراگیری سرود «سلام فرمانده» فرمودند: «مردم امروز گرایششان به انقلاب و به دین از روز اول انقلاب یقیناً بیشتر است… شما ببینید در همین سرودی که این روزها پخش شده، که اظهار ارادت به ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و روحنا فداه، و سلام به حضرت بقیة الله است، ببینید مردم چه کار دارند می‌کنند. چه اظهار شوقی، چه همراهی‌ای، چه اظهار ارادتی، پیر، جوان، نوجوان، کودک، زن، مرد، همه، در سرتاسر کشور، در تهران یک جور، در مشهد یک جور، در اصفهان یک جور، در یزد یک جور، در شهرهای مختلف یک جور. این رویگردانی مردم از دین است؟ یا به عکس. ما اول انقلاب این‌جور چیزها را نداشتیم. ما اول انقلاب هجوم دانشجویان جوان به سمت مراکز اعتکاف را نداشتیم. این اجتماعات عظیم مذهبی را نداشتیم. امروز اینها هست.»
ابوذر روحی ذاکر اهل‌بیت (ع) و خواننده نماهنگ «سلام فرمانده» که طی روزهای اخیر هم از سرود «سلام فرمانده ۲» رونمایی کرد در یکی از اولین گفتگوهای رسانه‌ای خود با خبرنگار مهر درباره واکنش‌های این سرود گفت: خوشبختانه از روزی که این نماهنگ در اختیار مخاطبان قرار گرفت با واکنش‌های بسیار خوبی از سوی مردم شریف ایران عزیز روبه‌رو شدیم که جا دارد از همه آنها به واسطه این حمایت و همدلی، قدردانی ویژه‌ای داشته باشم که هدیه گروه اجرایی این نماهنگ به پیشگاه حضرت ولیعصر (عج) مورد توجه‌شان قرار گرفته است. آنچه در این کلیپ پیش روی مخاطبان قرار گرفته، عرض ارادتی به پیشگاه حضرت مهدی (عج) از طرف دهه نودی هاست که اصلاً هم قرار نبود و نیست آن را وارد فضای سیاسی کنیم. این کلیپ عرض ارادتی از سوی نوجوانانی است که اساساً فکر می‌کنم محتوای ترانه آن هم از زبان همین کودکان و نوجوانان است که اصلاً تصور نمی‌کردیم کار به اینجا برسد که شاهد این همه استقبال باشیم.
روایت دوم؛ جشنواره‌ای که با یک جابه جایی خبر ساز شد
پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران طی روزهای بیست و سوم تا بیست و هفتم آبان ماه سال جاری به میزبانی شهر گرگان برگزار شد، رویدادی پرچالش که چند روز مانده به برگزاری آن در کرمان به دلیل آنچه از آماده نبودن زیرساخت‌های فنی تالار مرکزی میزبان جشنواره در این شهر اعلام شد به استان گلستان و شهر گرگان انتقال پیدا کرد. شرایطی که سرمنشا حرف و حدیث‌های زیادی شد و البته مسئولان برگزاری این رویداد هم می‌دانستند که قطعاً دربرگیرنده حاشیه‌هایی هم هست. حاشیه‌هایی از جنس رسانه‌ای و موسیقایی که هریک برای خود موافقان و مخالفانی داشت و ماجرا را وارد شرایطی کرد که بسیاری از افراد هم از این اختلاف صنفی نهایت بهره‌برداری را داشته و از هیچ کوششی برای تخطئه و ضعیف جلوه دادن چنین رویداد مهمی فرو گذار نکردند و عده‌ای هم با متن‌ها و نوشته‌ها و مصاحبه‌های متعدد از این تغییر مکان برگزاری جشنواره استقبال خوبی به عمل آوردند.
آنچه در برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران می‌توان به آن اشاره کرد بدون تردید در نظر گرفتن انتقادات و نقطه نظرات فراوانی است که طی روزهای برگزاری جشنواره چه از طرف آنانی که مخالف انتقال آن به گلستان بودند و چه آنانی که موافق برگزاری در کرمان، مطرح شد. چارچوبی که از سوی کارشناسان و دلسوزان واقعی عرصه موسیقی نواحی که در کرمان و دیگر شهرها فعالیت می‌کنند می‌تواند زمینه‌ساز برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی و تخصصی متعددی با حضور این افراد و مدیران برگزاری جشنواره به ویژه انجمن موسیقی ایران و دفتر موسیقی وزارت فرهنگ زمینه ساز برطرف کردن همه سوتفاهم‌ها و گفتگوهای منطقی و به دور از هیاهو و حاشیه، برای هرچه بهتر برگزاری کردن این رویداد در دوره‌های بعدی باشد.
اگرچه به دلیل برخی از گزارش‌ها و روایت‌های منعکس شده در فضای مجازی عده‌ای بر این باورند که انتقال میزبانی استان گلستان از جشنواره موسیقی نواحی بدون هماهنگی‌های قبلی و در عرض مدتی کوتاه صورت گرفته، اما فرآیند انتقال جشنواره از کرمان به گلستان دربرگیرنده نکاتی بود که یکی دو هفته مانده به برگزاری جشنواره در جلسات هم اندیشی به رسانه‌ها اعلام شده بود. کما اینکه در همین چارچوب نیز شنیده شد فعالیت‌ها و اقدامات لازم برای موضوع انتقال جشنواره با هماهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون هنری وی و مدیرکل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان چند هفته قبل از برگزاری جشنواره صورت گرفته بود.
البته در هفته‌های گذشته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرکل دفتر موسیقی و تعدادی دیگر از مدیران از منطقه‌ای شدن جشنواره موسیقی نواحی سخن گفتند. فرآیندی که باید دید در سال ۱۴۰۲ در چه مسیری قرار است پیش روی مخاطبان و هنرمندان شریف این حوزه قرار گیرد، حوزه‌ای که اگر نهادهایی چون سازمان صدا و سیما، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری وارد چرخه برگزاری این رویداد در همین قالب منطقه‌ای شوند قطعاً می‌توان شاهد شکوفایی و رونق این گونه موسیقایی نحیف و در معرض انقراض در کشورمان باشیم. مسیری که زنک های خطر آن از سال‌ها پیش به واسطه مصاحبه‌ها و کزارش ها و مرگ استادان ارزنده این عرصه توسط دغدغه مندان این حوزه به کرات زده شده و اکنون دیگر بهانه‌ای در این زمینه وجود ندارد.
روایت سوم؛ تعطیلی کنسرت‌ها و بحرانی که موسیقی را فلج کرد
ماجرای تعطیلی دوباره کنسرت‌ها از پس از یک بازگشایی پساکرونایی سخت و ویران‌کننده هم یکی از اتفاقات مهم موسیقی طی سال ۱۴۰۱ بود که پس از اتفاقات و التهابات جامعه در شش ماهه دوم فضای فرهنگ و هنر به ویژه کنسرت‌ها را تحت الشعاع قرار داد.
این فضای ملتهب که چراغ کنسرت‌های موسیقی را در همه گونه‌ها خاموش کرد، به قدری دربرگیرنده بحران‌ها و گرفتاری‌های زیادی بود که فرآیند تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقایی را به شدت فلج و ماجرا را به سمتی هدایت کرد که تا قبل از برگزاری جشنواره موسیقی فجر هیچ خواننده و تهیه کننده‌ای به دلیل ایجاد فضای دو قطبی که در جامعه پدید آمد، حاضر به برگزاری کنسرت یا تولید اثری نبود.
در این راستا امید می‌رفت که ارکسترهای دولتی از جمله ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر موسیقی ملی از مجموعه تابعه بنیاد فرهنگی هنری رودکی دست به کار شوند و با ارائه برنامه‌های موسیقایی تلاش‌هایی را برای برگزاری کنسرت‌ها داشته باشند. حتی در این زمینه برنامه‌ریزی هایی از قبل برای برگزاری کنسرت اجرای آثار منتخب مجید انتظامی به رهبری این آهنگساز خوش نام و با سابقه موسیقی کشورمان در تالار وحدت صورت گرفت، اما متاسفانه روند دو قطبی شدن جامعه و بحران مخاطب به قدری دربرگیرنده ابعاد منفی و بحران افزایی بود که این کنسرت‌ها هم برگزار شد.
البته در این بین مجموعه‌هایی چون ارکستر سمفونیک صدا و سیما به همراه چند نهاد دیگر کنسرت‌هایی را به صورت مشترک و موضوعی برگزار کردند اما خوب می‌دانیم که چنین کنسرت‌هایی نمی‌تواند دربرگیرنده تعاریف موجود در بین اجراهای عمومی باشد و بعضاً تبدیل به اجراهای مناسبتی می‌شود که میزبان مخاطبان محدود می‌شود. فرآیندی که متاسفانه حتی در این روزهای که فعالیت‌های مرتبط با کنسرت‌ها آغاز شده همچنان در مجموعه‌هایی چون ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر ملی دیده می‌شود که کسی هم در این رابطه پاسخ لازم را نمی‌دهد.
به هر ترتیب در بهمن ماه امسال و قبل از برگزاری سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر بود که خواننده‌هایی چون زانکو که برای اولین بار محوز دریافت کنسرت را دریافت کردند، همراه با خوانندگان دیگری چون سیروان خسروی، در یک اقدام جسورانه تلاش کردند چراغ کنسرت‌ها را روشن کنند. این در حالی بود که حضور تعدادی از خوانندگان مطرح موسیقی کشورمان در بخش موسیقی پاپ جشنواره موسیقی فجر فضایی را با تمام اما و اگرها فراهم ساخت که چراغ برگزاری کنسرت‌ها دوباره روشن شود و این روند بعد از توقفی چند ماهه پیش روی مخاطبان قرار دهد. فرآیندی که می‌رفت تهیه کنندگان این عرصه را در معرض ورشکستگی کامل قرار دهد.
روایت چهارم؛ جشنواره‌ای برای «موسیقی جوان» که برگزار نشد …!
یکی دیگراز رویدادهای موسیقایی کشورمان که اتفاقاً از «بی خبری» تبدیل به فرآیندی خبرساز شد، عدم برگزاری شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان بود. جشنواره‌ای به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقایی این چند سال اخیر موسیقی کشورمان در جهت کشف و حمایت از استعدادی نوجوان و جوان موسیقی که حتی پس از فرآیند انتخاب دبیر و انتشار فراخوان، تمدید فراخوان و کارشناسی آثار رسیده به دبیرخانه، در سال ۱۴۰۱ برگزار نشد.
خرداد ماه سال ۱۴۰۱ بود که محمود سالاری معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حکمی حمیدرضا اردلان را به عنوان دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان منصوب کرد. انتصابی که پس از حضور چند ساله هومان اسعدی به عنوان یکی از شناخته ترین و بی حاشیه ترین هنرمندان و پژوهشگران موسیقی که با دعوت از بزرگان درجه یک و ممتاز موسیقی کشورمان، سطح علمی این رویداد موسیقایی را افزایش چشمگیری داد، می‌رفت ادامه دهنده راهی باشد که قطعاً با حضور هنرمندی چون حمیدرضا اردلان با سابقه دانشگاهی و پژوهشی اش می‌توانست فرآیند برگزاری جشنواره را همچنان بر مدار کیفیت قرار دهد. این شرایط ادامه پیدا کرد تا اینکه اوایل مرداد ماه امسال فراخوان شرکت هنرمندان برای حضور در شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان منتشر و اعلام شد این دوره به دبیری حمیدرضا اردلان و مشارکت استادان موسیقی کشور توسط انجمن موسیقی ایران، با حمایت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.
بر اساس آنچه در مقدمه فراخوان آمده بود، این جشنواره که تاریخ دقیق برگزاری اش هم مشخص نبود، طی ۲ مرحله در قالب سه رده سنی «الف» (۱۵ تا ۱۸ سال)، «ب» (۱۹ تا ۲۳ سال) و «ج» (۲۴ تا ۲۹ سال) برگزار می‌شد.
در روز بیستم شهریور ماه بود که مرحله اول ثبت نام شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان در سامانه بامک میسر و علاقه‌مندان برای حضور در این جشنواره بعد از مطالعه فراخوان و ضبط آثار خود به‌صورت تصویری، براساس دستورالعمل‌های ذکر شده در فراخوان به سامانه بامک (بانک اطلاعات موسیقی کشور) می‌توانستند تا روز هفتم مهر ماه ثبت نام خود را انجام دهند. البته روز ششم مهرماه بود که با توجه به‌درخواست‌ها و تماس‌های فراوان متقاضیان و طبق روال معمول برای امکان حضور حداکثری شرکت‌کنندگان، «شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان»، زمان ارسال آثار به این دوره از جشنواره را تا پایان وقت اداری شنبه ۱۶ مهر تمدید شد.
اما «خبر تمدید» آخرین خبر ارسال شده از سوی انجمن موسیقی ایران به عنوان متولی اجرایی برگزاری جشنواره موسیقی جوان از این رویداد بود و پس از این فرآیند بود که به نظر می‌آید با توجه به اتفاقات جامعه در شش ماه دوم سال ۱۴۰۱، مسئولان برگزاری جشنواره، تصمیمی دیگر اتخاذ کرده‌اند. تصمیمی که در نهایت منجر به برگزار نشدن این رویداد موسیقایی در سال ۱۴۰۱ بود.
روایت پنجم؛ تفاوت‌های خبرساز موسیقی فجر ۳۸
طبیعتاً یکی از اتفاقات مهم حوزه موسیقی در تقویم سالانه فعالیت‌های این حوزه، برگزاری جشنواره موسیقی فجر است، رویدادی که طی ادوار گذشته به ویژه در این یک دهه اخیر در معرض مواج ترین سیگنال‌های سینوسی در حوزه سیاستگزاری بوده و به قدری در این چارچوب با آزمون و خطاهای زیادی مواجه شده که هنوز نمی‌توان تصویر درستی از آنچه با عنوان مهمی چون جشنواره موسیقی فجر به یدک می‌کشد، داشت.
شرایطی که در برخی دوره‌ها همچون ستاره‌ای فوق درخشان در تارک موسیقی ایران درخشید و موجب حضور و ظهور هنرمندانی در جریان کنسرت‌ها و اجراهای مختلف شد که نمی‌توان بی تفاوت از آنها عبور کرد و در برخی دوره‌ها هم به قدری در بی‌تفاوت ترین و سردستانه ترین شکل ممکن خود پیش روی مخاطبان قرار گرفت که اصلاً نمی‌توان درباره آنها اظهار نظر کرد. فرآیندی به شدت دارای نوسان که این امید می‌رود روزی بتواند به ساحل آرامش برسد. فضایی که قطعاً با سیاست‌های هر دولتی تغییر می‌کند، اما هرچه هست دربرگیرنده کلیدواژه‌ای به نام جشنواره موسیقی فجر است که می‌تواند بسته روشن و جذابی برای عرضه به مخاطب در جهت شناخت فعالیت‌های موسیقایی کشور در همه گونه باشد.
دوره سی و هشتم جشنواره موسیقی فجر هم از این قاعده مستثنی نبود و اگر کمی بی انصاف نباشیم، اساساً برگزاری این دوره از جشنواره با توجه به اتفاقات و التهابات اخیر جامعه به قدری سخت و دارای پیچیدگی بود که برای برگزارکنندگانش دربرگیرنده شرایط بسیار سخت و ملتهبی بود. شرایطی که نگاه دو قطبی در جامعه موسیقی و انصراف بسیاری از هنرمندان برای جضور در این رویداد خود گواه مهمی برای متفاوت بودن جشنواره‌ای است که حضور یک هنرمند درجه یک به نام بهزاد عبدی که از پس یک پوست اندازی مهم و خردمندانه به عنوان دبیر انتخاب شد، او را در بدترین شرایط وارد سخت‌ترین چالش‌ها کرد. چالش‌هایی که طبیعتاً دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و انجمن موسیقی به عنوان بازوهای اجرایی و محتوایی جشنواره را با رویدادی مواجه کرد که اگر ماجرا را جور دیگری مدیریت نمی‌کردند بیشتر از اینها جریان سازی رسانه‌ای به وجود می‌آورد.
به هر حال سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر از ۲۸ بهمن تا سوم اسفندماه به دبیری بهزاد عبدی در حالی برگزار شد که امیرعباس ستایشگر برای اولین بار بود که در قامت یک مدیر اجرایی ارشد که از تابستان عهده دار سمت مدیریت عاملی انجمن موسیقی شد، کار خود را انجام داد. او به همراه محمد اله یاری مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و بهزاد عبدی در قالب این سه ضلع، مدیریت جشنواره‌ای را به عهده گرفتند که می‌بایست در بدترین شرایط ممکن آن را مدیریت کردند. شرایطی که دو قطبی شدن جامعه هنری، حاشیه‌های تمام نشدنی بخش موسیقی پاپ، حضور کم تعداد هنرمندان برای شرکت در جایزه باربد، بایدها و نبایدهای بخش بین‌المللی، سختی‌های اضافه شدن بخش مهمی چون بخش سرود و دیگر موارد که پیش تر به آنها اشاره شده بود، آنها را وارد یکی از خبرسازترین دوره‌های جشنواره موسیقی فجر کرد.
نظر شما